Μέση Εκπαίδευση : Νέα Αναλυτικά Προγράμματα…. Αλλάζει το σχολείο «Σχεδόν πενήντα χρόνια…….»

ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ*

Μετά από πενήντα χρόνια αλλάζει επιτέλους το εκπαιδευτικό τοπίο στη χώρα μας. Υλοποιείται η βασικότερη παράμετρος της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης αφού προηγήθηκε ο δημόσιος αλλά και ο δομημένος διάλογος στα Συμβούλια Παιδείας. Μετά την αναμόρφωση των Αναλυτικών Προγραμμάτων, δόθηκε στους εμπλεκόμενους και η πρόταση (σχέδιο) για τα Ωρολόγια Προγράμματα που θα τα πλαισιώνουν. Ταυτόχρονα, ξεκίνησε η μερική – σταδιακή εφαρμογή τους με την παράλληλη επιμόρφωση – εξοικείωση των εκπαιδευτικών.

Και το κυριότερο: Την ώρα που σε πολλές χώρες (και ευρωπαϊκές) οι μεταρρυθμίσεις στην παιδεία σταματούν, στον τόπο μας δίνεται ώθηση για όσο το δυνατό πιο γρήγορη υλοποίηση της. Γνωρίζουμε πολύ καλά, ότι, ιδιαίτερα σε περίοδο οικονομικής κρίσης, θα πρέπει οι λαοί να επενδύουν στην παιδεία. Είναι – ίσως – το καλύτερο εχέγγυο για αντιμετώπιση της κρίσης. Οι τρεις βασικοί πυλώνες των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων φαντάζουν ιδιαίτερα επίκαιροι: (1) Να κατέχουν ένα συνεκτικό και επαρκές σώμα γνώσεων από όλες τις επιστήμες (2) Να αναπτύσσουν στάσεις και συμπεριφορές που διακρίνουν το δημοκρατικό πολίτη και (3) Να διαθέτουν τις κομβικές δυνατότητες, ικανότητες και δεξιότητες που απαιτούνται στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Οι τρεις αυτοί πυλώνες δε μπορεί παρά να αποτελούν την ασπίδα αλλά και το δόρυ για τα παιδιά μας στο σύγχρονο κόσμο, ένα κόσμο τον οποίο θα κατανοούν, θα ερμηνεύουν, αλλά και θα παρεμβαίνουν για να τον μεταβάλλουν. Να μπορούν να επικοινωνούν με τους συνανθρώπους τους, να σπουδάζουν, να μορφώνονται, ν’ αποκτούν κριτική σκέψη και να μετατρέπουν τη γνώση σε δύναμη δημιουργική.

Το πέρασμα από τον δάσκαλο στο μαθητή μπορεί να χαρακτηριστεί ως ιστορικό. Αφετηρία πλέον είναι ο μαθητής. Αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστή, ιδιαίτερη προσωπικότητα ο καθένας. Ταυτόχρονα, εντάσσεται και ομαλά σε ένα περιβάλλον χωρίς τον αποκλεισμό, τον στιγματισμό, το …. ταπέλωμα, τη ρετσινιά του αποτυχημένου γιατί δεν πέρασε το πήχη! Οι ιδιαιτερότητες του και οι ευαισθησίες του λαμβάνονται υπόψη. Αυτά αποτελούν τις θεμελιώδεις παιδαγωγικές αρχές που μας δίνουν το δικαίωμα να οραματιζόμαστε ένα δημοκρατικό και ανθρώπινο σχολείο. Ένα σχολείο, που περνώντας το κατώφλι του, δεν θα αγχώνει παιδιά και εκπαιδευτικούς, γιατί ακριβώς θα είναι σχολείο φτιαγμένο για παιδιά. Που θα λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας και ότι αυτή φέρνει μαζί της: την περιέργεια, την αμφισβήτηση, τον αυθορμητισμό, τα όνειρα και τις προσδοκίες.

Στην ιστορία των Μεταρρυθμίσεων, σε Ευρωπαϊκό ή Παγκόσμιο επίπεδο, καταγράφονται ως αποτυχημένα εγχειρήματα όσα προσπάθησαν ν’ αλλάξουν μόνο μια βαθμίδα της εκπαίδευσης και δη το Λύκειο. Παρασυρόμενοι βέβαια από το γεγονός ότι το Λύκειο συνδέεται τόσο με την ακολουθούμενη Πανεπιστημιακή Μόρφωση (σπουδές) όσο και με την αγορά εργασίας. Μια τέτοια αρνητική εμπειρία είχε και η Κύπρος το 2000 – 2001 με την καθιέρωση του Ενιαίου Λυκείου και τον απεριόριστο αριθμό επιλογών μαθημάτων από τα παιδιά, πράγμα που οδήγησε σε στρεβλώσεις, και εντέλει σε αποτυχία, που την πλήρωσαν τα παιδιά που την τελευταία δεκαετία πέρασαν από τα Λύκεια. Πώς ήταν δυνατό ν’ αλλάξει το Λύκειο χωρίς ν’ αλλάξει το Γυμνάσιο, ή ν’ αλλάξει το Γυμνάσιο χωρίς ν’ αλλάξει το Δημοτικό και η Προδημοτική Εκπαίδευση; Έτσι είχαμε για χρόνια ένα τριχοτομημένο εκπαιδευτικό σύστημα, ασύνδετο το ένα με το άλλο. Με τα καινούρια αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα έχουμε πλέον ένα ενιαίο και συνεκτικό αναλυτικό πρόγραμμα, από την προδημοτική εκπαίδευση έως και το Λύκειο, που απολήγει σ ένα συνοπτικό πρόγραμμα σπουδών. Και το κυριότερο, αλλάζουν πλέον οι μορφές διδασκαλίας και μάθησης, εκσυγχρονίζονται οι παιδαγωγικές προσεγγίσεις.

Μετά την εφαρμογή του – κατά γενική ομολογία – πετυχημένου θεσμού των τετραμήνων, τροχοδρομούνται σημαντικότατες αλλαγές και στα Ωρολόγια Προγράμματα, τα οποία θα δέσουν οργανικά με τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα, με το νέο πνεύμα, τις αρχές και τη φιλοσοφία τους. Όσον αφορά το Γυμνάσιο, ξεχωρίζει η αναδιοργάνωση της κατανομής του διδακτικού χρόνου όπου τα μαθήματα δεν θα είναι των 40λεπτών αλλά των 80 και οι περίοδοι διδασκαλίας 20 αντί 40 (και 37) όπως ήταν μέχρι τώρα. Την αλλαγή αυτή υπαγόρευσαν τα Νέα Αναλυτικά με τις σύγχρονες (εργαστηριακές) προσεγγίσεις και μεθόδους διδασκαλίας που προωθούν την κριτική σκέψη, την αυτενέργεια και τον διάλογο. Από την άλλη μειώνονται τα καθημερινά μαθήματα των παιδιών σχεδόν στο μισό, πράγμα που βελτιώνει και τις συνθήκες εργασίας μαθητών και εκπαιδευτικών. Είναι ακόμα γνωστό ότι με το υφιστάμενο σύστημα χάνεται περίπου το 12.5% του διδακτικού χρόνου από τις μετακινήσεις μαθητών ανά 45λεπτο. Το φαινόμενο αυτό θα ελαχιστοποιηθεί. Ριζοσπαστικές επίσης θεωρούνται η Ζώνη Πολιτισμού και η Ζώνη Ενίσχυσης που θα γίνονται σε απογευματινό χρόνο και ανοίγουν το δρόμο για το ανοιχτό / ολοήμερο σχολείο.

Στο Λύκειο αντιμετωπίζονται – για πρώτη φορά – αποφασιστικά οι στρεβλώσεις και τα αδιέξοδα του, ενώ ανοίγει ο δρόμος για την προοπτική ενοποίηση Μέσης και Γενικής Εκπαίδευσης αφού αίρεται πλέον ο απόλυτος διαχωρισμός. Σ’ αυτό συνέβαλε και η εισήγηση για κατάργηση των απεριόριστων επιλογών μαθημάτων και η αντικατάσταση τους με συγκεκριμένα προγράμματα εμβάθυνσης (πακέτα), τόσο στη Β’ όσο και στη Γ’ Λυκείου. Σε συνδυασμό με τα πιο πάνω επεκτείνεται η κοινή εκπαίδευση μέχρι και την Α’ Λυκείου (είτε είναι στα Γενικά Λύκεια ή στα Τεχνολογικά Λύκεια, τις σημερινές δηλαδή Τεχνικές Σχολές), που αποτελεί την νέα τάση και στην Ευρώπη. Μέχρι την Α’ Λυκείου τα παιδιά θ’ ακολουθούν κοινό πρόγραμμα με στόχο, ολοκληρώνοντας την κοινή εκπαίδευση, να έχουν αποκτήσει όλα τα εφόδια που χαρακτηρίζουν ένα μορφωμένο άνθρωπο. Από κει και πέρα, πιο ώριμοι ακόμα, θ’ αποφασίζουν για τη ζωή και τις σπουδές τους. Η αλλαγή αυτή ανοίγει το δρόμο και για την επέκταση της 9χρονης υποχρεωτικής εκπαίδευσης σε 10χρονη, ή ακόμα, όπως είναι και το κοινωνικό αίτημα, σε 12χρονη υποχρεωτική εκπαίδευση. Θα ξεκινήσουν προγράμματα εμβάθυνσης, Τεχνολογικού χαρακτήρα, να προσφέρονται και στα Λύκεια και το αντίστροφο, δηλαδή προγράμματα του Γενικού Λυκείου, να προσφέρονται και στα Τεχνολογικά Λύκεια. Στο βάθος του χρόνου και ανάλογα με τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας θα εμπλουτίζονται και θα εξειδικεύονται τα προγράμματα. Ο νέος θεσμός ακόμα των Μεταλυκειακών Ινστιτούτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, θα απαλλάξει τους νέους εργαζόμενους από την εκμετάλλευση στην εργασία, με το πρόσχημα του ανειδίκευτου.

Τα νέα Αναλυτικά και Ωρολόγια προγράμματα έχουν διαμορφωθεί μετά από εντελεχή διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Ιδιαίτερα η εμπλοκή της βάσης των εκπαιδευτικών ήταν καθοριστική, αφού στις επιστημονικές ομάδες που συμμετείχαν αποτελούσαν τα ζωντανά παραδείγματα της εμπειρικής εφαρμογής στη διδακτική πράξη. Μαζί με τους επικεφαλής Ακαδημαϊκούς και την καθοδήγηση της Επιτροπής, ολοκληρώθηκε μια επίπονη προσπάθεια, έτσι όπως προνοεί η Έκθεση για την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση των επτά ακαδημαϊκών που την συνέταξαν, επικεφαλής της οποίας ήταν ο καθηγητής Αντρέας Καζαμίας. Μπήκαμε στη φάση της υλοποίησης. Δεν τελειώνει εδώ η προσπάθεια. Οι όποιες αλλαγές, και προπάντων τα Αναλυτικά (και τα Ωρολόγια) θα πρέπει να ελέγχονται, να αξιολογούνται και να ανανεώνονται μέσα από διαδικασίες στις οποίες θα συμμετέχουν οι εκπρόσωποι των εκπαιδευτικών και κοινωνικών φορέων, που παίρνουν μέρος, άμεσα ή έμμεσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, αφού η εκπαίδευση ως κοινωνικός θεσμός δεν είναι μόνο υπόθεση του κράτους αλλά ολόκληρης της κοινωνίας. Μόνο έτσι θα διασφαλιστεί η διεπιστημονικότητα, η διάρκεια, η προοπτική, η συνέχεια, η διαπολιτισμική διάσταση.